English summary

Het Internationaal Homomonument is een gedenkteken nabij de binnenstad van Den Haag. Het dient ter herdenking van alle lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgenders, queers en intersekse mensen in de wereld die vervolgd en onderdrukt zijn of worden vanwege hun geaardheid of genderidentiteit, in het verleden en in het heden. Het kunstwerk werd onthuld in 1993.

Initiatief

Het plan voor het monument werd in juni 1985 geïntroduceerd, toen een raadsinitiatief werd ingediend bij gemeenteraad van Den Haag. Het plan ging vergezeld van een uitgebreid rapport over de sociale en juridische situatie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in deze stad. Het rapport bevatte een aantal aanbevelingen om de emancipatie te bevorderen en de discriminatie van dat deel van de bevolking tegen te gaan. Het realiseren van een homomonument was één van de voorstellen. In oktober 1986 werd het raadsinitiatief door de gemeenteraad aangenomen.

Realisering

Op 16 oktober 1987 werd Stichting Internationaal Homomonument Den Haag opgericht voor de fondsenwerving en realisatie van het monument. Het uiteindelijke doel was het overdragen van het eigendom van het homomonument aan het stadsbestuur. Het idee hierachter was dat het opnemen van het monument in de officiële stadsstructuur op zich al een daad van emancipatie zou zijn.

Kunstwerk

Na een kunstwedstrijd werd de opdracht voor een kunstwerk aan Theo ten Have toegekend. Zijn ontwerp werd beschreven als een stalen object op een voetstuk van graniet, zeven meter hoog. De vorm en kleuren zijn symbolisch voor een zelfbewust homoseksueel leven. Blauwgrijs is de basis voor bewustzijn, de knoop in de sculptuur symboliseert de conflicten en de roze kleur op het deel dat omhoog reikt, drukt bevrijding uit.

Zie ook de uitgebreide beschrijving van het sculptuur: Kunstwerk

De Nederlandse dichteres Ida Gerhardt gaf toestemming een zin te gebruiken uit haar gedicht ‘De tuin van Epicurus’, dat op het voetstuk van het monument gegraveerd staat: “Waar vriendschap open als het zonlicht is, werd ons een ongepeild geluk beschoren”.

Onthulling

Het duurde zeven jaar voordat een locatie werd gevonden waar het monument kon worden opgericht en waar tegenstand tegen het onderwerp de realisatie ervan niet verhinderde. De locatie was bij lange na niet de beste keus, gelegen buiten het stadscentrum, in een groenstrook tussen een weg en een viaduct. Op 1 oktober 1993 werd het kunstwerk onthuld door de Haagse wethouder Anke van Kampen. Vervolgens werd het eigendom van het monument overgedragen aan de gemeente Den Haag. Als gevolg hiervan accepteerde de stad de verantwoordelijkheid om het monument te onderhouden en te beschermen. Op een apart, betonnen voetstuk werd in 2011 een plaquette toegevoegd. In vier talen worden de redenen voor de oprichting van het monument toegelicht.

Verplaatsing

In februari 2014 steunden twee gemeenteraadsleden het initiatief van COC Haaglanden om een meer geschikte plaats voor het monument te vinden, waarna de gemeente besloot dat het gedenkteken verplaatst kon worden naar de huidige plek. Daar werd het voor de tweede keer in zijn bestaan onthuld; in april 2015 door burgemeester Jozias van Aartsen. Omdat het veel dichter bij het stadscentrum ligt, vlakbij het centraal station, op een grasveld van aanzienlijke omvang, faciliteert het monument de huidige en toekomstige herdenkingsevenementen veel beter.

4 mei herdenking

Op 4 mei is de Nederlandse jaarlijkse nationale dodenherdenking van de Tweede Wereldoorlog. Sinds 1993 wordt er een jaarlijkse ceremonie georganiseerd bij het monument. In samenwerking met vereniging COC Haaglanden en ondersteund door homo- en lesbische koren en een erewacht van de Nederlandse politie en brandweer, worden toespraken gehouden door vooraanstaande personen uit de LHBT-gemeenschap¹ en speciale gasten uit de Nederlandse en internationale samenleving. Het welzijn en de politieke en juridische ontwikkelingen op het gebied van LHBT-emancipatie vormen de kern van hun inhoud, en worden geplaatst het licht van de Tweede Wereldoorlog. Sinds 2015 is de hoeveelheid publiek die op 4 mei aanwezig is aanzienlijk toegenomen.

Bredere functie homomonument

Het gedenkteken speelt in toenemende mate een rol in de LHBT-gemeenschap; als teken van zichtbaarheid in de samenleving, als verbindend symbool en als baken voor waakzaamheid tegen onderdrukking. Zo zijn er bij het homomonument activiteiten georganiseerd ter gelegenheid van Coming Outdag, de The Hague Pride Walk en vond er een herdenking plaats voor de tragedie in Orlando in 2016. In 2020 werd bij het monument een videoclip opgenomen voor een lied over de coming-out van een tiener.

Noot: ¹ LHBT is de afkorting van Lesbisch, Homoseksueel, Biseksueel en Transgender

Geschreven door: Stichting Internationaal Homomonument Den Haag (2019-2021)

Deze tekst is vrijgegeven onder de licentie CC-BY-SA 3.0

Lees ook: Geschiedenis

Vormgeving

Het ontwerp van het Internationaal Homomonument is een creatie van de Haagse kunstenaar Theo ten Have. Hij wilde dat het gedenkteken in zijn vorm een sierlijkheid, een verfijning zou krijgen. Daarom mocht het niet overduidelijk een roze driehoek worden, wat te veel de indruk van een embleem zou geven. Ten Have koos bewust voor een non-figuratief ontwerp, omdat hij van mening was dat je van het gedenkteken niet meteen een ‘hele geschiedenis’ zou moeten kunnen aflezen. Het mocht geen verhalend kunstwerk worden, vond de kunstenaar. Voor zijn ontwerp ging hij uit van de roze driehoek en het begrip ‘amour bleu’.

Driehoek

De basisvorm is afgeleidt van een driehoek, die schuin naar boven draait en heel smal toeloopt. Hij ontknoopt als een driehoek, die weidser en uitgestrekter is dan vorm van de basis. Het moet de suggestie wekken dat deze driehoek vliegt. Dit wordt versterkt doordat de bovenste driehoek niet in het verlengde van de onderste zweeft. De onderste driehoek krult omhoog tot ongeveer vier meter, waarna de krul een knoop wordt van ongeveer 55 centimeter doorsnee. Uit deze knoop komt weer een driehoek die zich verheft tot ongeveer 7,5 meter hoogte.

L’amour bleu

De onderste driehoek is blauw/grijs van kleur, ‘l’amour bleu’ en gaat op drie meter hoogte geleidelijk over naar roze. De knoop is blauw/grijs met een zweem van roze, waarna de bovenste driehoek naar boven toe steeds intenser roze wordt.

Het woord ‘amour bleu’ stamt uit het Frankrijk van de achttiende eeuw. Bleu heeft daarbij een vergelijkbare betekenis als ‘blues’ in het Engels. Men vond in die tijd homoseksualiteit een trieste vorm van liefde. Voor Ten Have was blauw/grijs een symbool voor mensen bij wie begint door te dringen dat ze homoseksueel zijn. Dat brengt veelal conflicten binnen hunzelf en met hun omgeving, aldus de kunstenaar. De driehoek in het gedenkteken buigt en loopt toe, waarna de knoop volgt.

Ontplooïng

Eenmaal voorbij de knoop neemt de intensiteit van de roze kleur toe: de zelfacceptatie is begonnen, evenals het vinden van een eigen plek in de wereld. De weg is open naar de volledige ontplooïng van de persoonlijkheid. Volgens Ten Have kon ongeveer hetzelfde worden toegepast op afzonderlijke landen. Hoe opener het leefklimaat, hoe vrijer de bevolking zich kan ontplooien, dan geldt datzelfde ook voor homoseksuelen in dat land.

Vriendschap

Tien centimeter boven het maaiveld bevindt zich in het gras een vlakke horizontale amandelvormige driehoek van grijs/blauw granito, die in kleur en vorm aansluit op de onderste driehoek. In dat vlak kwam een tekst van de dichteres Ida Gerhardt: “Waar vriendschap open als het zonlicht is, werd ons een ongepeild geluk beschoren”. Ten Have vond dit goed passen, omdat er in het kunstwerk sprake is van een zekere beweging naar het licht toe. De tekst is afkomstig uit het gedicht ‘Tuin van Epicurus’. (Ida Gerhardt: Verzamelde gedichten. Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 1980)